Fundusz Wsparcia Kultury – o ostatniej paróweczce hrabiego Barry Kenta

W mediach przetoczyła się olbrzymia krytyka wsparcia jednostek prowadzących działalność kulturalną z Funduszu Wsparcia Kultury.

Krytyka ta dotyczy kilku aspektów wsparcia przekazywanego z FWK. Tego kto otrzymał to wsparcie, a także w jakiej wysokości. Podnosi się też, że przyznane finansowanie jest zbyt duże i powinno być obliczone w inny sposób. Z listy beneficjentów wyłuskiwane są nazwiska co bardziej znanych celebrytów po czym padają pytania dlaczego taki i owaki otrzymał tak dużą kwotę.

Można oczywiście dyskutować o tym czy wysokość tego wsparcia w odniesieniu do innych programów jest większa czy mniejsza, ale zdumienie budzą argumenty w rodzaju – “zamiast finansować kulturę można byłoby dać podwyżki dla lekarzy lub ratowników”, albo “jak można było wspierać niektórych artystów takimi kwotami”. W domyśle autorzy artykułów sugerują, że o wysokości wsparcia miałyby decydować polityczne konotacje poszczególnych artystów.

Z drugiej strony jak wskazywał wicepremier Piotr Gliński “O tym, kto dostał wsparcie nie decydowały sympatie, ale algorytm pokazujący, kto stracił przychody w wyniku pandemii”.

Jak rzeczywiście wygląda wsparcie operacyjne na kulturę? Czy rzeczywiście program Funduszu Wsparcia Kultury zasłużył na taką krytykę? O tym kilka słów poniżej.

Należy zacząć od tego, że wsparcie na kulturę, podobnie jak inne instrumenty wsparcia przedsiębiorców w dobie pandemii jest pomocą publiczną. Inaczej niż wiele z obecnych instrumentów program wsparcia działalności kulturalnej został przygotowany w oparciu o rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 651/2014 w sprawie wyłączeń blokowych (tzw. GBER) i w związku z tym nie wymagał odrębnej notyfikacji do Komisji Europejskiej. Podstawą programu wsparcia jest Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wsparcia finansowego jednostek prowadzących działalność kulturalną w dziedzinie teatru, muzyki lub tańca z dnia 30 września 2020 r.

Rozporządzenie określa:

• krąg beneficjentów [(1) samorządowe instytucje artystyczne 2) organizacje pozarządowe prowadzące działalność w dziedzinie teatru, muzyki lub tańca, 3) przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w dziedzinie teatru, muzyki lub tańca, w tym usług wspomagających tę działalność przez organizację zaplecza technicznego)];
• podstawę kalkulacji kwoty pomocy dla poszczególnych jednostek;
• warunki wsparcia, które powinny spełnić jednostki;
• przeznaczenie wsparcia (kategorie wydatków które miały podlegać finansowaniu).

Co warte podkreślenia pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego jest wymieniona jako odrębna dopuszczalna kategoria pomocy w samym Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 107 TFUE).

To co wzbudza kontrowersje w mediach to “dlaczego tak dużo” (wysokość wsparcia) i “przyznali swoim” (kryteria wsparcia).

Czy rzeczywiście tak było?

Zgodnie z art. 53 ust. 7 GBER w przypadku pomocy operacyjnej na kulturę kwota pomocy nie przekracza poziomu, który jest konieczny, by pokryć straty operacyjne i rozsądny zysk w odnośnym okresie. Powyższe należy zapewnić na zasadzie ex ante, na podstawie rozsądnych prognoz, lub przy zastosowaniu mechanizmu wycofania.

Rozporządzenie ws. wsparcia przyjęło, że wsparcie będzie stanowiło rekompensatę utraconych przychodów w okresie od 12 marca br. do końca 2020 roku, przy czym wysokość nie może przekroczyć 50% przychodów netto ze sprzedaży usług związanych z działalnością kulturalną z 2019 r. (limit wsparcia), a otrzymana kwota powinna zostać przeznaczona na pokrycie określonych wydatków.

Szczegółowo wysokość wsparcia miała podlegać obliczeniu w oparciu o koszty kwalifikowalne przedstawione we wniosku, a także o otrzymaną punktację – na podstawie listy rankingowej. Listę kosztów kwalifikowalnych również określa GBER wskazując, że finansowaniu mogą podlegać:

Poziom wsparcia poszczególnych jednostek to jedno, odrębną kwestią pozostają jednak inne kryteria i warunki konkursu. Co do kryteriów wsparcia to na pewno nie sposób powiedzieć, że wszystkie one zostały dobrze napisane lub że są niezbędne z perspektywy celu środka pomocowego, a ma to istotne znaczenie, ponieważ o wysokości otrzymanego wsparcia – w ramach limitu 50% przychodów o którym mowa wyżej – decydowała ostatecznie przyznawana punktacja i miejsce na liście rankingowej.

Zgodnie z Regulaminem (§ 7 ust. 12) Komisja rekomenduje Dyrektorowi wysokość Wsparcia finansowego na podstawie przedstawionych list rankingowych i przy uwzględnieniu wielkości z puli środków przeznaczonych na Wsparcie finansowe.

Tutaj rzeczywiście pojawiają się pytania o cel i sens niektórych kryteriów konkursowych.

Niektóre kryteria pozostają ewidentnie niedopracowane lub są oderwane od celu konkursu. Nie ma też jasno wskazanych kryteriów przyznawania punktacji czy wag punktowych.

Takie kryteria jak: “Prawidłowość przeznaczenia kwoty wsparcia finansowego”; “Wpływ wsparcia finansowego na lokalną społeczność”; “Struktura źródeł finansowania”; “Liczba wydarzeń artystycznych” – ewidentnie wyglądają jak przygotowane w pośpiechu i nieprzemyślane. Pasują bardziej rzeczywiście do konkursu wniosków dotacyjnych niż do wsparcia operacyjnego.

Punktowanie niektórych przedsiębiorców za to, że mają dodatkowe zadłużenie, za to ile wydarzeń artystycznych zrealizowali w kryzysowych miesiącach tego roku lub za to, że ich działalność ma większe lub mniejsze znaczenie dla społeczności lokalnych wydaje się nieuzasadnione lub zbyt ocenne, w sytuacji w której wsparcie do przedsiębiorców kierowane jest w celu poprawy ich płynności finansowej i utrzymania prowadzonej działalności, a pandemia dotknęła tych przedsiębiorców w różnym stopniu – niezależnym od poziomu ich zadłużenia czy też znaczenia dla społeczności lokalnej.

Obok tych kryteriów są oczywiście kryteria które mogą czy powinny być punktowane jak kryterium dotyczące stopnia spadku obrotów – tutaj jednak także pojawiają się pytania dlaczego akurat takie wagi punktowe? Czy nie można było zastosować bardziej szczegółowego algorytmu, jak miało to miejsce np. w województwie kujawsko-pomorskim gdzie w ramach kryterium spadku obrotów rozpiętość punktacji była dużo wyższa i nie było arbitralnych progów spadku obrotów (dlaczego np. ten któremu obroty spadły o  69% ma dostać aż o 5 mniej punktów niż ten, któremu obroty spadły o 70%?)Punkty mogłyby być przyznawane za każdy setny punkt procentowy spadku obrotów co pozwoliłoby uniknąć niezasadnego różnicowania.

Pisałem o tym już wcześniej chociażby we wpisie Konkurs wniosków WARP – czyli pojedynek w OK Corral – w różnych przypadkach oczywiście najlepszy będzie oznaczało co innego, w jednym przypadku najlepszym będzie ten, kto przedstawi najbardziej innowacyjny projekt, najciekawszą usługę, najbardziej perspektywiczny projekt badawczy czy – tak jak w przypadku konkursów wniosków covidovych – dozna największego uszczerbku, czy zasłuży na największe wsparcie – przy uwzględnieniu takich kryteriów jak branża działalności i skutki, które na nią wywarła pandemia. Na pewno na najwyższe wsparcie nie zasługuje ten wnioskodawca, który złoży wniosek w określonej nanosekundzie czy który więcej “znaczy” w społeczności lokalnej. Różnicowanie sytuacji wnioskodawców w danej branży dotkniętej koronawirusem powinno cechować się obiektywizmem. Stąd też o wsparciu powinny decydować przede wszystkim kryteria finansowe czyli to jak mocno dany przedsiębiorca został dotknięty pandemią.

Niestety Ministerstwo Kultury nie opublikowało ostatecznie listy rankingowej beneficjentów, co dodatkowo niewątpliwie potęguje spekulacje i domysły co do wysokości wsparcia przyznanej poszczególnym podmiotom. Lista beneficjentów jest uszeregowana jedynie według kwot – nie dowiemy się z niej zatem, kto ile otrzymał punktów i w związku z tym, skąd ostatecznie taka a nie inna kwota wsparcia.

Obok argumentu, że dostali “za dużo” pojawia się też argument, że “dostali swoi”. Czy rzeczywiście finansowanie dostali tylko “swoi”? Chyba nie. Z informacji Ministerstwa Kultury wynika, że wsparcie otrzymały wszystkie podmioty, które prawidłowo złożyły wniosek. O pomoc finansową ubiegało się 2246 podmiotów. Ocenie merytorycznej poddano 2064 prawidłowo wypełnione i złożone wnioski i wszyscy ci wnioskodawcy otrzymali wsparcie.

I chociaż, jak napisałem wyżej, można mieć wątpliwości czy wszystkie kryteria oceny merytorycznej wniosków były konieczne/prawidłowe, to ocena merytoryczna wniosków o wsparcie była pozytywna dla wszystkich wnioskujących, którzy prawidłowo wypełnili wnioski.

Wady kryteriów oceny o których mowa wyżej nie miały wpływu na otrzymanie wsparcia a na jego ostateczną wysokość. W tej sytuacji mówienie o tym, że wsparcie dostali tylko “swoi” ociera się o demagogię.

Czy Fundusz Wsparcia Kultury rzeczywiście sobie poradził? Odpowiedź na to pytanie brzmi: To skomplikowane.

Zasadniczą wadą przeprowadzonego konkursu był brak precyzji w zakresie kryteriów określonych we wniosku. Idący za tym brak transparentności wyników konkursu (brak listy rankingowej ze wskazaniem otrzymanej punktacji w poszczególnych kryteriach), tylko pogłębia złe wrażenie i podsyca spekulacje co do wysokości wsparcia przyznanego konkretnym podmiotom. I chociaż pole do uznaniowości w przyjętych kryteriach jest niewielkie, to jednak pozostaje.

Na pewno rozwiązaniem tej sytuacji byłoby opublikowanie łącznej kwoty wsparcia o którą aplikowały wszystkie jednostki i otrzymanej ostatecznie kwoty wsparcia. Podobnie opublikowanie samej listy rankingowej pomogłoby odeprzeć zarzuty dotyczące braku rzetelności oceny.

Z drugiej strony inaczej niż przy innych konkursach “covidovych”, w szczególności na pokrycie kapitału obrotowego w przypadku wsparcia z Funduszu Wsparcia Kultury niejasności w niektórych kryteriach konkursu ostatecznie nie powinny powodować unieważnienia całego konkursu skoro wsparcie otrzymali wszyscy z prawidłowymi wnioskami. Punktacja decydowała o wysokości wsparcia i to niewątpliwie miało znaczenie. Dlatego organizator konkursu powinien raz jeszcze zweryfikować wyniki punktowe uwzględniając uwagi poczynione przeze mnie wyżej. Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Kultury – taka weryfikacja – pytanie w jakim zakresie – obecnie ma miejsce.

Gołym okiem widać jednak, że pewne “miękkie” działania w postaci polityki informacyjnej prowadzonej pod adresem potencjalnych beneficjentów, a także opinii publicznej poprzedzające konkurs lub towarzyszące mu zostały zaniechane.

Przede wszystkim co najmniej w kilku przypadkach beneficjentami wsparcia są podmioty powiązane, chociaż rozporządzenie, a także rozporządzenie GBER wprost przewiduje, że wsparcie otrzymać może tylko jedna jednostka.

Zapewne także kwestia prawidłowego opisu zaplanowanych wydatków, które mają być pokryte z przekazanych środków okaże się problematyczna dla wielu przedsiębiorców i organizacji kultury, które otrzymały wsparcie. To jednak zmartwienie na kolejne miesiące – prawidłowość wykorzystania wsparcia będzie weryfikowana w przyszłości i przedsiębiorcy nie powinni o tym zapominać.

Sama umowa o wsparcie również nie wygląda solidnie i nie wszystkie jej postanowienia zostały dobrze przemyślane.

Oczywiście nie jest też tak, moim zdaniem, że skoro organizator konkursu zapisał w Regulaminie, że nie obowiązuje tutaj procedura odwoławcza, to wnioskodawcy, którzy z przyczyn formalnych zostali pozbawieni wsparcia nie mogą skorzystać np. z drogi sądowej, aby ostatecznie to wsparcie otrzymać, wykazując, że ocena formalna ich projektu była błędna. O tym pisałem m.in. we wpisie Subwencje w Tarczy Finansowej a KPA.

Na zakończenie odpierając wiele demagogicznych argumentów, które pojawiły się przy okazji – w większości kompletnie gołosłownych – zarzutów pod adresem wsparcia z Funduszu Wsparcia Kultury warto jeszcze raz odnieść kwotę przeznaczoną na wsparcie przedsiębiorców i organizacji działających w kulturze do innych form wsparcia uzyskanych przez przedsiębiorców.

Programy pomocy finansujące przedsiębiorców w dobie pandemii będą siłą rzeczy niedopracowane do końca, co oczywiście jest ich pewną wadą, ale także dużym atutem na tle skostniałych i zbiurokratyzowanych instrumentów wsparcia np. z funduszy unijnych. Nie oznacza to jednak, że zasługują one na tak negatywną ocenę, jak miało to miejsce w przypadku wsparcia z FWK.

Sam system przyznawania środków w covidowych konkursach opierający się na oświadczeniach i formularzach internetowych, w niektórych przypadkach zautomatyzowany nawet w zakresie procesu oceny (Tarcza Finansowa PFR) jest niewątpliwie rewolucyjny.

Nieprawidłowości i nadużycia pojawiają się także w skrajnie sformalizowanych konkursach, co pokazuje, że droga do ich usunięcia nie wiedzie przez coraz bardziej wyśrubowane kryteria, a przez elastyczną i mądrą administrację oraz kadry, która będzie w stanie aktywnie korygować i wykrywać te nieprawidłowości.

Na pewno autor konkursu mógł wiele rzeczy zrobić lepiej – choćby kilka opisanych powyżej – z drugiej strony nie uważam, inaczej niż w przypadku kilku innych konkursów covidowych, gdzie o wsparciu decydowała szybkość rewolwerowca, aby w tym przypadku należało unieważniać cały nabór.

Zdjęcie, źródło: gala.pl